Wrth glywed yn blentyn yn nhad yn sôn am John Elwyn Jones, nid oeddwn wedi sylweddoli mawrder ei ddewder nes i mi fynd a gwylio perfformiad Theatr Bara Caws o Pum Cynnig i Gymro, addasiad Dyfan Roberts o’r hunangofiant.

Nid yn unig hanes rhyfel a’r dianc a gawn ond ewn i ffeddylfryd John Elwn yn ogystal a’r stori gariad grymus am briodas gudd a merch o Wlad Pwyl.

Yn wir disgwyl sioe un dyn oeddwn ond gefais sioc wrth weld dau actor ar y rhaglen. Credaf fod hyn yn ddewis arbennig wrth i ni gael yr hanes gan lais cyfoethog a thyner Dyfan Roberts. Cawn John ifanc trwy berfformiad egniol Meilir Rhys Williams trwy coregraffi Sarah Mumford cawn ddeuawd effeithiol yn llewni y llwyfan yn dod ar hanesion yn fyw i ni o flaen ein llygaid.

“Ildio neu Gwffio” Dyma rhan o eiriau agoriadol John Elwyn. Yn wir fe wnaeth y geiriau yma gael gryn effaith arnai trwy wrando ar y stori gan fod ei fywyd wedi bod yn llawn cwffio-corfforol ac emosiynol. Gadawodd ei fam e pan oedd yn 7 oed, a gadawodd ei dad i fynd ar y strydoedd. Yn syrthio mewn cariad gyda merch ifanc pwyleg pan yn ceisio dianc, yna ei phriodi a’i cholli. I fod yn filwr. Mae’n wir i ddweud ei fod wedi gweld dioddefaint, ond yr hyn sydd yn rhyfeddol yw ni wnaeth ildio nes ei fod yn rhydd nôl yn Nolgellau yn Mai 1944.

Wrth ein hannerch ni i wrando ar ei hanes ces i fy nhynnu i mewn yn syth gyda’r hanesion hollol anhygoel ac unigryw. Rhyw awr a hanner yn ddiweddarach roedd y golau’n mynd lawr i ddynodi fod yr hanes yn dod i ben. Methais ‘sgwennu gair gan fod y perfformiad yn hawlio fy sylw i gyd. Trwy set syml yn portreu ei “stydi” teimlwn ein bod yn yr ystafell yno yn eistedd o’i amgylch yn gwrando ar ei hanesion.

Am gyfanwaith hollol gafaelgar o dan arweinyddiaeth y chyfarwddwraig uchel ei pharch Betsan Llwyd, llwyddwyd i greu awyrgylch anghyffyrddus am y rheswm cywir yn y theatr wrth i ni gydymdeimlo a chymeriad mentrus John Elwyn Jones. Gellid clywed pin yn disgyn. Dyma y tro cynta’ ers tro byd i mi gael fy nghyffwrdd gan berffromiad cyfrwng cymraeg. Perfformiad caboledig iawn.

Deuawd dymunol dros ben a lenwodd y llwyfan ac emosiwn trwy eiriau a gweithredoedd grymus.